Rusya’nın Yekaterinburg kentinde iki Azeri’nin haziran ayında Rus polisinin operasyonu sırasında ölümü, Bakü ve Moskova arasındaki ilişkilerde son dönemin en ciddi gerilimini yarattı.
Azerbaycan, iki vatandaşının ölümünden sorumlu olanların cezalandırılmasını talep etti.
2 Temmuz’da Bakü’deki Rus Büyükelçisi çağrılarak Rus polisinin “yasadışı faaliyetleri” protesto edildi ve Moskova ikili ilişkilerin altını oymakla suçlandı.
Rusya da adını açıklamadığı “belirli güçlerin” iki ülke arasındaki ilişkileri yıkmaya çalıştığını belirtti ve Bakü’ye ilişkileri tamir etme çağrısında bulundu.
Gerilim, Yekaterinburg kentinde iki Azerbaycanlı erkek kardeşin, bir cinayet soruşturması kapsamında polis tarafından gözaltına alındıktan sonra ölmesiyle başladı.
RUS makamları kardeşlerden birinin kalp krizinden öldüğünü söylerken, diğerinin nasıl hayatını kaybettiğini açıklamadı. Azerbaycan ise kardeşlerin işkence gördüğünü ve dövülerek öldürüldüklerini söylüyor.
Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada, Rus Büyükelçi ile görüşmede “Rus tarafının yaptığı açıklamanın kurbanların bedenlerindeki net ağır şiddet işaretleriyle ve adli tıp raporlarıyla çeliştiği vurgulandı” denildi.
Azerbaycan ayrıca, bu hafta devlet medyası adına çalışan ve Rus istihbaratı FSB’den oldukları öne sürülen Rus gazeteciyi sahtecilik, diğer 15 Rus vatandaşını da uyuşturucu kaçakçılığı ve siber suçlar şüphesiyle tutukladı.
Rus Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Maria Zakharova ise “Moskova’nın yıllardır Azerbaycan’la karşılıklı saygıya dayalı bir ilişki geliştirdiğini, fakat bilinmeyen aktörlerin durumu kendi çıkarları için kullandığını” savundu.
Sputnik radyosuna konuşan Zakharova “Dikkatli olsunlar da elleri yanmasın. Bizim için, iki halk için dostane ilişkiler aşırı derecede önemli. Bunu bozmaya çalışanlarsa, ne yaptıklarını yeniden düşünmeli” diye konuştu.
Ancak, Bakü’nün vatandaşlarının ölümüne gösterdiği sert tepkinin, bölgenin jeopolitiğinde büyük bir değişimin sonucu olduğu belirtiliyor. Sadece birkaç yıl önce, bu tür olayların iki ülke ilişkilerinde böyle bir etkisi olmazdı.
Uzmanlara göre Azerbaycan Moskova’nın Güney Kafkaslar’daki hakim gücüne meydan okuyan bölgesel bir güce dönüşüyor.
Gerilimi tetikleyen neydi?
27 Haziran Cuma günü, Yekaterinburg kentindeki kolluk güçleri, 2001, 2010 ve 2011’deki cinayetlerle ilgili soruşturma kapsamında bazı şüphelileri gözaltına aldı. Gözaltı sırasında kardeşler Ziyaddin ve Hüseyin Safarov kardeşler öldü, bazı diğer kişiler de hastaneye kaldırıldı.
Azeri kaynaklar Safarov kardeşlerin gözaltı sırasında güvenlik güçleri tarafından “acımasızca öldürüldüğünü iddia etti. Rus Soruşturma Komitesi ise kardeşlerden birinin kalp krizinden öldüğünü, diğerinin ölüm nedeninin de netleştirilmeye çalışıldığını söyledi.
Olaydan kısa süre sonra olayın iki ülke ilişkilerini ciddi şekilde etkileyeceği netleşti. Rus Başbakan Yardımcısı Aleksey Overçuk’un ziyareti ve Bakü’de Rus müzisyenlerin vermesi planlanan konserler iptal edildi.
Hükümet yanlısı Azerbaycan basını ise Rusya’yı sert bir şekilde eleştirmeye başladı. Bir yazıda “Kanlı misillemeler alanında Putin, Stalin’i geçti” denildi.
Azerbaycan-Rusya ilişkileri geçen yıl 38 kişinin öldüğü bir Azerbaycan yolcu uçağının düşmesinden bu yana gergindi. Bakü, uçağın yanlışlıkla bir Rus hava savunma sistemi tarafından düşürüldüğünü söylüyor.
Kapsamlı soruşturma talebi
Azerbaycan lideri İlham Aliyev Rusya’dan suçu kabul etmesini ve kapsamlı bir soruşturma yapılmasını istedi. Putin özür diledi fakat bu yeterli görülmedi.
Bakü, Rus Evi adlı oluşumu casusluk suçlamasıyla kapattı ve Rus devlet kanalı Sputnik’in kapatılmasını talep etti.
Fakat Sputnik çalışmalarına devam etti. 30 Temmuz’da polis Sputnik ofisinde arama yapıp iki çalışanı FSB ajanları oldukları gerekçesiyle gözaltına aldı. Bakü ofisinin müdürü Igor Kartavik ve çalışanlardan Yevgeni Belousov da maskeli güvenlik güçlerince gözaltına alındı.
BBC Rusça Servisi’nin haberine göre, Yekaterinburg kentinde yaşanan olayların benzeri daha önce de yaşanmış ama böyle bir tepki almamıştı. 2021’de 19 yaşındaki Vekil Abdullayev Novosibirsk bölgesinde vurularak öldürülmüştü.
Genci, kendisini durduran trafik polisinin gözaltına aldığı sırada kazayla başından vurduğu iddia edildi. Mahkeme trafik polisini akladı ve işine geri döndü.
O zamanlar soruşturma Rusya’daki Azerbaycan diasporası ve Azeri parlamenterler tarafından eleştirilmiş, ancak en yüksek makamlarda pek yankı bulmamıştı.
Geçen hafta, St. Petersburg’daki mahkeme kendilerine “Azeri mafyası” adını veren grubu hapis cezasına çarptırdığında da resmi bir tepki yoktu.
Gerçekte bu grup, gelip geçenlere rastgele saldırıp filme alan bir çeteydi. 2023’te soruşturma başladığında çetenin lideri Azerbaycan’a kaçmış ama sonra Moskova’nın talebiyle iade edilmişti.
Azerbaycan bölgenin en büyük ekonomisi
Uzmanlar, Bakü’nün gösterdiği sert tepkinin, iki ülke arasında değişen güç dengesinin bir sonucu olduğunu söylüyor. Azerbaycan 2020’de Ermenistan’a karşı savaşı kazanmış ve kendisini bölgede lider bir ülke olarak yeniden tanımlamıştı.
Azerbaycan bölgenin en büyük ekonomisi, nüfusu da Ermenistan ve Gürcistan’ın toplamından fazla. Bakü aynı zamanda askeri üstünlüğünü de kanıtladı.
Rusya’nın daha sonra Ukrayna’yı 2022’de işgal etmesi Güney Kafkasya’daki pozisyonunu zayıflattı.
İşgalden birkaç gün önce Putin ve Aliyev bir müttefik işbirliği anlaşması imzalamıştı. İki ülke gerçek anlamda hiç müttefik olmadı. Azerbaycan, Rusya’nın Ukrayna’da aldığı bölgeleri “işgal altında” diye tanımlıyor ve Kiev’e insani yardım gönderiyor.
BBC
